Bà Nói Gà Ông Nói Vịt Đây là một câu chuyện đắc ý của thầy tu thiền sư Ajahn Chah ở vùng Tây Bắc Thái Lan. Có một cặp vợ chồng mới cưới cùng nhau đi dạo trong rừng mùa hè. Sau bữa cơm chiều, họ đi với nhau rất hạnh phúc, cho tới khi cả hai cùng nghe một âm thanh phát ra từ xa: “Quạc… quạc…” “Nghe kìa! Đây chắc là một con gà!” người vợ nói. “Không phải đâu, đó là con vịt!” người chồng nói. “Không, em chắc nó là một con gà!” 10 phút cãi nhau, không thể nào thống nhất. Vì gà thường kêu “cục cục”, còn vịt mới kêu “quạc quạc”. “Đây chính là một con vịt đó, em.” Người chồng nói với giọng hơi bực mình. “Quạc… quạc…” Tiếng kêu lại tiếp tục vang ra trong rừng. “Đó, thấy chưa! Nó là một con vịt!” người chồng nói. “Không phải đâu, anh! Đó là một con gà! Em chắc chắn mà!” Người vợ quả quyết và dậm chân xuống đất. “Nghe nè em, đây là một con vịt! Vịt! Vịt! Nghe chưa!” Người chồng gắt lên. “Nhưng nó là một con gà!” Người vợ khẳng định lại. “Đây là một con vịt! Trời đánh! Quạc… quạc…” Tiếng kêu lại vang lên. Trước khi người chồng bực tức phát ra những lời thô tục, người vợ bật khóc: “Em nói đó là một con gà!” Khi thấy nước mắt của vợ chảy ra, người chồng mới sực nhớ là vì sao anh đã cưới nàng. Anh bèn dịu mặt và nói nhỏ nhẹ: “Anh xin lỗi! Anh nghĩ là em nói đúng! Đó là một con gà.” “Cảm ơn anh!” Người vợ vừa nói vừa siết mạnh tay chồng. “Như biết ơn.” “Quạc… quạc…” Tiếng kêu tiếp tục vang ra trong rừng và cặp vợ chồng kia lại sánh vai bước đi trong hạnh phúc của tình yêu. Bài học: Người chồng cuối cùng đã tỉnh ngộ rằng tiếng kêu kia, dù là con gà hay con vịt, đâu có quan trọng. Điều quan trọng là làm sao vợ chồng hoà thuận và có thể tiếp tục thưởng thức buổi đi dạo. Trong truyện đã có bao nhiêu cặp hôn nhân đổ vỡ vì những điều nhỏ nhặt không đáng? Đã có bao nhiêu cuộc ly dị chỉ vì những chuyện “gà” hay “vịt” như trên? Nếu kể câu chuyện này thì chúng ta sẽ nhớ lại những gì mình ưu tiên nhất. Hạnh phúc gia đình chắc chắn quan trọng hơn chuyện ai nói đúng, đó là con gà hay con vịt! Ngoài ra, đã có bao lần chúng ta tin chắc và nhất quyết là mình đúng, nhưng sau đó khám phá ra là mình sai bét, như thí dụ trên? Ai dám chắc đó là con vịt? Có thể đó là một con gà, nhưng vì anh bị nhầm cái gì đó, mắc nghẹn nên phát ra tiếng kêu giống như con vịt.

Những Kẻ Tội Phạm Trước khi được hân hạnh giao phó công việc nặng nề là trụ trì, thì tôi thường thăm viếng những nhà tù ở Perth để giảng đạo. Mỗi lần như vậy, tôi đều ghi rõ số giờ làm việc, để lỡ ngày nào mà tôi bị bắt bỏ tù thì sẽ lấy nó ra trình để được ân xá. Ngày đầu tiên đến thăm một trại tù lớn ở Perth, tôi vô cùng ngạc nhiên thấy một số đông tù nhân đến nghe tôi giảng về thiền. Phòng giảng chật cứng, 95% số tù nhân trong trại đã đến nghe. Bắt đầu, mọi người đều yên lặng lắng nghe tôi giảng, nhưng tôi càng nói thì sự xì xào càng tăng. Sau khoảng 10 phút, một tù nhân giơ tay lên xin hỏi: “Tôi nghe nói tu thiền một thời gian thì người ta có thể bay bổng lên không. Việc này có thật không?” Nghe hỏi như vậy, tôi mới vỡ lẽ tại sao có quá đông tù nhân tới nghe tôi giảng. Họ tính học thiền để có thể nhấc bổng thân xác và bay qua khỏi tường ngục! Tôi trả lời họ là chuyện đó có thể làm được, nhưng đối với những người tu thiền thật giỏi, và phải mất nhiều năm tu luyện. Lần thứ nhì tôi trở lại nhà tù này thì chỉ còn vỏn vẹn bốn tù nhân tới nghe. Trải qua nhiều năm đến giảng tại các trại tù, tôi bắt đầu hiểu được một số tù nhân và khám phá ra họ đều có mặc cảm tội lỗi về những việc đã làm. Nhưng mà cảm này nằm sâu trong đáy lòng họ. Cả ngày lẫn đêm họ chỉ thổ lộ cho những người bạn thân nhất. Đứng trước công chúng hoặc người lạ, họ luôn tỏ vẻ đa nghi. Nhưng một khi bạn chiếm được cảm tình và được họ xem như một người hướng dẫn tinh thần, lúc đó họ sẽ mở lòng và tiết lộ tất cả những mặc cảm tội lỗi, khổ đau của họ. Bài học: Tôi thường khuyên những người bạn tù không nên nghĩ họ là kẻ tội phạm, mà chỉ là người đã phạm những hành động tội lỗi. Nếu chúng ta gọi họ là kẻ tội phạm, đối xử và xem họ như kẻ tội phạm, thì họ sẽ tin như vậy và trở thành những kẻ tội phạm. Đó là sự vận hành tự nhiên. Ví dụ, một đứa trẻ nọ đi mua sữa với mẹ trong siêu thị và làm rớt hộp sữa khi ra quầy tính tiền, làm sữa văng tứ tung. Người mẹ nổi giận mắng: “Mày thật là đứa vụng về!” Cách đó vài quầy tính tiền, một đứa trẻ khác làm rơi một lọ mật ong xuống đất. Lọ mật bể tung tóe và chảy bừa bãi ra sàn. Người mẹ này mắng: “Con đã làm một việc rất vụng về!” Đứa trẻ trước bị xem là kẻ vụng về, còn đứa trẻ sau chỉ bị xem là lỡ dại làm một việc vụng về. Đứa trẻ trước có nhiều triển vọng trở thành “kẻ vụng về” suốt đời, còn đứa trẻ sau sẽ học cách không lặp lại những việc vụng về. Tôi hỏi những người bạn tù hay nhớ lại xem trong ngày phạm pháp họ còn làm điều gì khác nữa không. Cùng trong năm phạm pháp và trong những năm tháng khác, họ đã làm gì khác. Và tôi nhắc đi nhắc lại với họ câu chuyện hai viên gạch xấu. Ta có thể xem “hai viên gạch xấu” tượng trưng cho tội ác, nhưng hãy nhớ trên bức tường kia còn nhiều viên gạch tốt khác. Vậy bạn là một “bức tường xấu” cần phải đạp đổ, hay bạn là một “bức tường tốt” với lắt đắt vài viên gạch xấu? Vài tháng sau khi tôi trở thành vị trụ trì tu viện và ngưng đi giảng ở trại tù, thì tôi nhận được một cú điện thoại của nhân viên cai tù mời tôi trở lại giảng. Ông ta nói đủ lời khen tặng mà tôi còn nhớ mãi tới nay. Ông nói những học trò tù của tôi, sau khi mãn hạn tù được thả, thì đi luôn, không bao giờ trở lại nhà tù nữa.

Mặc Cảm Tội Lỗi Và Sự Chuộc Tội Cách đây vài năm, một phụ nữ người Úc thường đến gặp tôi ở chùa để tìm sự giúp đỡ. Có rất nhiều người hay tìm đến các nhà sư để bày tỏ nỗi khổ của họ, thay vì đi đến các bác sĩ tâm thần hoặc tâm lý trị liệu. Có lẽ tại chùa chúng tôi không lấy tiền chăng? Người phụ nữ kia rất đau khổ vì bị dằn vặt bởi mặc cảm tội lỗi. 6 tháng trước đây, cô làm việc trong một nhóm khai thác hầm mỏ ở miền tây bắc nước Úc. Công việc tuy cực nhưng lương bổng khá. Ngoài giờ làm việc, cô chẳng có gì để giải trí. Một chiều chủ nhật nọ, cô đề nghị một cặp vợ chồng người bạn gái đi cùng với cô tham quan cảnh đẹp trong vùng. Cả hai vợ chồng người bạn gái đều từ chối, nhưng đi chơi một mình đâu có vui, nên cô đã năn nỉ thuyết phục và sau cùng họ nhận lời. Trên đường đi đã xảy ra tai nạn. Chiếc xe hơi đụng ổ gà và lăn mấy vòng, đâm xuống mương. Cô bạn gái chết ngay tại chỗ. Người chồng thì bị nát cả hai chân. Trong khi cô, là người chủ mưu chuyến đi chơi, thì không bị thương tích gì. Cô nói trong sự ân hận: “Nếu tôi không rủ họ đi thì giờ này cô bạn của tôi vẫn còn sống và chồng cô ấy vẫn còn đủ hai chân. Tức nhất là họ không muốn đi, mà vì tôi ép quá nên họ đã đi. Lỗi tại tôi. Tôi thật đáng trách quá!” Ý nghĩ đầu tiên khởi trong đầu tôi là phải tìm cách an ủi cô. Nói cho cô biết đó không phải là lỗi tại cô, vì cô đâu có muốn tai nạn xảy ra, và cô cũng đâu có ý muốn hại bạn. Tai nạn xảy ra hoàn toàn ngoài ý muốn, hay nên bỏ qua và đừng mặc cảm tội lỗi nữa. Nhưng tôi chưa kịp nói thì ý nghĩ thứ hai đã khởi lên: chắc chắn có nhiều người đã nói với cô như vậy rồi, nhưng rõ ràng là không có hiệu quả. Tôi bèn ngưng lại vài giây, nhìn sâu vào vấn đề và nói: “Cô cảm thấy tội lỗi. Như vậy là tốt.” Cô đang buồn rầu bỗng biến thành kinh ngạc, rồi từ kinh ngạc chuyển sang thở phào nhẹ nhõm. Cô chưa từng nghe ai nói như vậy: “Nói cô mặc cảm tội lỗi là tốt.” Thế là tôi đã đoán trúng. Cô cảm thấy tội lỗi vì đã gây ra tai nạn. Cô mang cảm tội lỗi bởi vì nhiều người đã nói với cô là không nên có mặc cảm tội lỗi, mà cô vẫn cứ có mặc cảm tội lỗi. Do đó, cô đã có tới hai mặc cảm tội lỗi! Mà cảm thứ nhất là gây ra tai nạn, mà cảm thứ hai là nuôi dưỡng mà cảm tội lỗi. Cái tâm của con người làm việc rắc rối như vậy! Vì cô mang tới hai mặc cảm tội lỗi, nên cách tốt nhất là làm cho cô nhẹ bớt đi một cái, bằng cách cho phép nó hiện hữu. Khi tôi nói: “Cô cảm thấy tội lỗi là tốt”, đó là đã cho phép cô được quyền có mặc cảm tội lỗi. Và như thế, cô chỉ còn lại một mặc cảm tội lỗi! Bài học: Một ngạn ngữ có nói: “Khi trời tối, hãy thắp lên một đèn cầy, thay vì đứng đó than trời tối.” Khi đứng trước một vấn đề, chúng ta có thể làm bất cứ chuyện gì khác ngoài việc bực mình, dù việc đó chỉ là ngồi yên trong giây lát, thay vì hận trời, mặt đất. Mặc cảm tội lỗi là một cái gì khác với sự thương tiếc. Trong văn hóa của chúng ta, hai chữ “tội lỗi” là một bản án kết tội. Nếu không có ai kết tội ta, thì nhiều khi chính ta tự kết tội mình bằng mặc cảm tội lỗi. Người phụ nữ này cần có một hình phạt để cảm thấy mình bớt tội. Vì thế, nếu bảo cô hãy bỏ qua và quên đi, thì thâm tâm cô sẽ không bao giờ nghe. Do đó, tôi đã đề nghị cô nên làm một việc thiện nguyện, như vào nhà thương phụ giúp các ban cấp cứu tai nạn xe cộ. Trong trường hợp này, cô sẽ giải quyết dần mà cảm tội lỗi ban đầu bằng cách ra công phụng sự, giúp đỡ kẻ khác để chuộc lại tội lỗi của mình.

Hai Viên Gạch Xấu Sau khi mua được một miếng đất để xây tu viện, chúng tôi mang nợ khá lớn. Miếng đất trống trơn, không có một chút mái che nắng. Trong những tuần đầu, chúng tôi phải ngủ trên những tấm cửa cũ mua lại. Trong sớm mai, chúng tôi lấy 4 miếng gạch để bốn góc và đặt tấm cửa lên trên làm giường. Đương nhiên là không có nệm, vì chúng tôi là sơn tặc mua đất xong, chúng tôi cần phải xây cất chánh điện và phòng ở. Là những tu sĩ nghèo, lấy đâu ra đủ tiền mà mướn các nhà thầu. Nội việc mua vật liệu và dụng cụ cũng đã quá đắt rồi. Thế là chúng tôi phải tự ra công xây lấy và tôi trở thành thợ đề bất đắc dĩ. Phải học cách xây nhà như đổ móng, chế xi măng, lót gạch, lợp mái, gắn ống nước… Trước khi đi tu, tôi là giáo sư vật lý tại một trường trung học, chưa bao giờ đụng tay tới những việc nặng nhọc như vậy. Nhưng sau vài năm, nhờ bị xây chùa như vậy mà tôi trở thành thợ nhà nghề. Việc xây một bức tường, mới nhìn qua tưởng dễ. Chỉ cần lấy cái bay, xúc một ít xi măng, trét xuống, rồi gắn một viên gạch lên trên, gõ nhẹ đầu này một chút, gõ nhẹ đầu kia một chút là xong. Nhưng khi bắt tay vào việc thì không dễ chút nào. Vì khi tôi gõ đầu này thì đầu kia của viên gạch lại dẫn lên, và khi tôi gõ đầu kia thì cái viên gạch sảy xuống, không còn nằm đúng hàng nữa. Thế là phải nhấc viên gạch ra, cạo xi măng và làm lại. Là một tu sĩ từng học hành, nên tôi kiên nhẫn làm đi làm lại, miễn sao tất cả viên gạch phải được sắp ngay thẳng, dù tốn bao nhiêu thời giờ cũng được. Thế rồi cuối cùng tôi cũng xây xong một bức tường gạch và lùi ra xa để chiêm ngưỡng nó. Đúng lúc đó, tôi mới nhìn thấy, hỡi ơi, có hai viên gạch méo! Tất cả với cả khác đều ngay hàng, nhưng hai viên này lú ra và hơi xệ xuống dưới. Nó làm xấu cả bức tường. Thật là uổng phí công lao. Lúc đó xi măng đã khô cứng, không thể lấy hai viên gạch này ra được nữa. Tôi bèn hỏi vị thầy trụ trì là tôi có phải phá bức tường này ra làm lại không, vì tôi đã dùng hai viên gạch méo làm hư bức tường. Nhưng thầy trụ trì bảo để nguyên như vậy. Trong lúc tu viện đang xây, lâu lâu có dạy người khác viếng thăm và tôi phải hướng dẫn họ đi vòng quanh xem công trình xây cất. Mỗi lần như thế, tôi luôn khéo léo tìm cách không cho họ đi ngang qua bức tường có hai viên gạch xấu. Nhưng một ngày kia, tôi vừa đi vừa nói chuyện với một người khách, thì vô tình ông ta ngó thấy bức tường của tôi. “Bức tường này đẹp đấy chứ!” ông khách nói như vậy. “Xin lỗi ông, ông có để quên mất kính ngoài xe không? Mắt ông có bị vấn đề gì không? Bộ ông không nhìn thấy hai viên gạch méo kia làm xấu cả bức tường sao?” tôi ngạc nhiên hỏi ông. Câu trả lời của ông đã thay đổi toàn diện cái nhìn của tôi về bức tường, vậy chính cá nhân tôi và về nhiều khía cạnh khác của cuộc đời. “Có chứ, tôi có nhìn thấy hai viên gạch méo kia, nhưng tôi cũng nhìn thấy được 998 viên gạch thắng còn lại.” Tôi nghe bàng hoàng. Lần đầu tiên, sau 3 tháng, tôi mới có thể nhìn thấy những viên gạch khác ngoài hai viên gạch méo kia. Bên trên, bên dưới, bên phải, bên trái của hai viên gạch này, tất cả những viên khác đều ngay hàng thẳng lối. Hơn nữa, những viên gạch tốt này, chúng nhiều hơn gấp trăm lần hai viên gạch xấu. Trước kia, mắt tôi chỉ nhìn thấy có hai viên gạch méo này và tôi giống như kẻ mù đối với những viên gạch khác. Đó là lý do vì sao tôi không thể chịu nổi khi nhìn bức tường và cũng không muốn ai khác nhìn thấy nó. Vì vậy mà tôi đã muốn đập phá nó đi cho khuất mắt. Giờ đây, tôi đã thấy được những viên gạch tốt kia, và nhìn chung bức tường cũng đẹp đấy chứ, giống như là ông khách nói. Mãi đến bây giờ, sau hơn 20 năm, tôi đã quên bẵng, không còn biết hai viên gạch xấu kia nằm chỗ nào nữa. Bài học: Không biết bao nhiêu cặp vợ chồng đã tan vỡ hoặc ly dị vì họ chỉ nhìn thấy “hai viên gạch xấu” nơi người kia. Đã có bao nhiêu người trong chúng ta trở nên chán đời và tự tử vì không còn nhìn thấy gì khác ngoài “hai viên gạch xấu” nơi mình. Trong khi đó, trên thực tế, chúng ta còn rất nhiều “viên gạch tốt” ở khắp bên trên, bên dưới, bên phải, bên trái nhưng lại không nhìn thấy. Chúng ta chỉ nhìn thấy lỗi lầm, nên muốn đập phá để không còn phải nhìn thấy nữa. Và tiếc thay, nhiều khi chúng ta đập nát luôn cả “bức tường đẹp” kia! Trong người chúng ta, ai nấy đều có “hai viên gạch xấu” nhưng cùng lúc cũng có rất nhiều “viên gạch tốt”. Một khi thấy được điều này, thì sự vật không còn tệ như ta tưởng. Không những chúng ta sống bình an hơn với chính mình, mà còn chấp nhận được những khuyết điểm của mình và của người khác.